مراحل حکممراتب مختلف حکم شرعی را گویند که به معنای چگونگی شکل گیری حکم و رسیدن آن به مکلف می‌باشد. ۱ - بیان مراحلدر مراتب شکل گیری حکم اختلاف است؛ عده‌ای معتقدند حکم دو مرتبه دارد: ۱. مرتبه جعل و انشا ؛ ۲. مرتبه فعلیت . ۱.۱ - نظر محقق خراسانیبرخی دیگر هم چون مرحوم « محقق خراسانی » معتقدند حکم شرعی چهار مرحله دارد: ۱. مرحله اقتضا ؛ یعنی شارع مصالح و مفاسدی راکه در ذات اشیا وجود دارد و زمینه جعل حکم بر اساس آنها فراهم می‌گردد، در نظر می‌گیرد؛ ۲. مرحله انشا، که شارع طبق همان مصالح و مفاسد، احکام مناسبی را قانون گذاری می‌کند؛ ۳. مرحله فعلیت، و آن مرحله اعلان و وادار نمودن مکلف به انجام فعل و یا ترک آن است؛ ۴. مرحله تنجز یا تنجیز ، و آن مرحله‌ای است که حکم به مکلف رسیده و برای ترک آن عذری ندارد. [۸]
مبانی حقوق اسلامی (مختلف الاصول)، بروجردی، محمد، ص (۱۸۴-۱۸۳).
[۹]
الوصول الی کفایة الاصول، شیرازی، محمد، ج۲، ص۳۵۳.
[۱۰]
الوصول الی کفایة الاصول، شیرازی، محمد، ج۱، ص۵۴۱.
[۱۱]
تهذیب الاصول، سبزواری، عبدالاعلی، ج۲، ص (۱۸-۱۷).
[۱۲]
کفایة الاصول، فاضل لنکرانی، محمد، ج۴، ص۴۹.
[۱۳]
سیری کامل در اصول فقه، فاضل لنکرانی، محمد، ج۱۰، ص۱۰۰.
[۱۴]
سیری کامل در اصول فقه، فاضل لنکرانی، محمد، ج۶، ص۱۶۸.
۲ - پانویس
۳ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۷۱۶، برگرفته از مقاله «مراحل حکم». |